Fraseoloxía e terminoloxía dos cogomelos

Cristovo Ruiz Leivas Juan-A. Eiroa García-Garabal

I Juan-A. Eiroa García-Garabal é autor unicamente deste primeiro apartado de introdución: o groso do traballo (apartado 2.) é da autoría de Cristovo Ruíz Leivas.

1. Introdución

En España hai dúas zonas claramente micófagas (ou comedoras de fungos) que corresponden xeograficamente a Cataluña e o País Vasco. O resto do territorio é claramente micófobo (gran medo ós fungos) con pequenas excepcións. Galicia atopábase nestes últimos, aínda que nos derradeiros anos isto está a cambiar.

Cando nos preguntamos por que ese medo ancestral no noso país galego, tentamos explicalo con hipóteses para as que non temos documentación: sería o medo por ver veciños morrer ou enfermar e isto orixinaría desprezo e falta de interese. Ou quizais unha prohibición relixiosa fose a causante. De calquera maneira, nos últimos anos Galicia incorporouse claramente á cultura dos fungos ou cogomelos e, de non querer saber nada, na actualidade parece existir un verdadeiro descubrimento non só no coñecemento por parte do pobo senón tamén por aqueles que se dedican a cociñalos, que son os verdadeiros beneficiados deste fenómeno. É a etnomicoloxía, termo acuñado por Gordon Wasson, banqueiro de New York dos anos cincuenta casado cunha dona rusa, ciencia que busca as raíces do uso de todo tipo de fungos nas distintas culturas, e que en Galicia nos proporciona poucos datos.

Se se revisan os diccionarios mais antigos (e eu mirei tódalas entradas da edición do Diccionario de diccionarios de Antón Santamarina na súa edición de 2001, que xunta 17 publicados con máis de 222. 000 entradas) non se atopan senón folla e media de termos que teñan relación con cogomelos e moitos deles repítense nun e noutro. Case non hai nomes galegos de setas. Non obstante, os nomes galegos de plantas, árbores, etc. ocupan moitas páxinas e non hai ningunha que escape á súa denominación no país, teña ou non interese para comer ou usar como cura tivo ou noutra cousa.

Preguntei por moitos lugares da Galicia do interior e case só saben dicir que coñecían os fungos como pan de sapo, pan de culebra ou de cobra, pan de raposo e cando un pregunta se os comen, prodúcelles un evidente asombro e algunha muller aínda se persigna. Se isto o facemos na Galicia da costa, aínda menos: alí si que non dirán nin res. Por outra parte desde que no último tercio do século XIX empezaron a introducirse os eucaliptos, que producen unha menor fructificación de fungos, aínda peor.

Unicamente na metade sur da provincia de Ourense ofrecen algúns datos e aquí xa se poden atopar nomes de cogomelos con distintas variantes. Non sei se nesta parte da nosa terra puido ter influencia a proximidade de Castela, onde, a pesar de ser tamén en gran parte micofóbica, xa exisúa desde antes do XVII inxestión de dous fungos claramente coñecidos. Un, que recollian nos páramos na primavera e no outono, a seta de cardo (Pleurotus eringiJ); e outra, que apañaban na primavera nos prados das montañas, sobre todo nas provincias de León, Palencia e Burgos, que é a seta de San Xurxo (Calocybe gambosa).

Ademais, debeu ter algunha influencia desde a Idade Media o Camiño de Santiago, pois era natural que os peregrinos que viñan a Compostela trouxeran coñecementos tamén no tema que nos ocupa. Non hai máis que ve-lo libro Viaggio in Ponente a S. Giacomo di Galitia, e Finis Terrae, per Francia, e Spagna (1673) de Domenico Laffi [ Publicou a traducción galega Leandro García Bugarín no libro de GARRIDO, Gustavo A (ed.): Aventureiros e CUl10S0S. Relatos de viaxeiros esttanxeiros por Galicia. Séculos xv-xx (Galaxia, Vigo 1994). Tamén hai traducción castelá de Clemente Crespo Caamaño (Viaje a poniente / Domenico Laffi Bolonés. Sildavia, Santiago de Compostela 1991)], que nos conta no século XVII como na provincia de Burgos, ó pasa-los Montes de Oca, e na de León preto de Sahagún, colle uns fungos que logo lle preparan no mesón onde dormen, e di deles que eran grandes coma boinas, e estaban moi saborosos.

É lóxico pensar que a xente, vendo que estes estranxeiros os comian, matinase en por que non os ían comer eles. Aínda que Laffi non di que collera cogomelos en Galicia, era presumible pola época na que veu que os collese como fixera en Castela.

Neste último ano dedicouse o Día das Letras Galegas ó frade Martín Sarmiento, que aínda que naceu en Vilafranca do Bierzo, viviu os seus anos mozos na provincia de Pontevedra. Nel tamén se atopan dúas referencias ós fungos, que fan destacar quizais a súa micofobia, ó mellor tamén obtida na nosa Galicia. Sobre unha carta que lle envía ó Duque de Medina Sidonia preguntándolle sobre duns fungos que saían moi abondosos no Escorial, dille"estoy firme en que jamás comeré hongos, setas y cáscaras de ajo, ni morilles [unha variedade de fungos que se chaman colmenillas] ni tampoco mousserones [é a seta de San Xurxo] aunque sean de primavera, aunque los guise Apicio el cocinero romano o Eschapi, el cocinero del Concilio de Trento."

Despois de todas estas consideracións, cando un atopa alguén que foi capaz de recoller refráns e nomes de fungos na comarca de Valdeorras, coa dificultade que isto ten en Galicia, é lóxico sentir unha gran ledicia, que é a que eu sinto hoxe ó escribir estas liñas a modo de prólogo da publicación desta achega que fai o meu bo amigo Cristovo, que doutra maneira se perderían.

Para terminar, e isto vai para aqueles que collen fungos para xantar ¡moito coidadiño! que a única maneira de coñecer se un fungo é bo ou non, é coñece-las súas características botánicas e, se non, preguntar a quen sabe un pouco disto, como son os membros das Asociacións micolóxicas, das que hoxe hai moitas por toda Galicia, e van conseguindo que se vaia perdendo o medo a estes marabillosos seres da natureza, hoxe incluídos nun reino aparte, o dos Fungi. Lembremos: tódolos fungos se poden xantar pero algúns unha vez nada máis.

2. Micoloxía do oriente ourensán. Valdeorras, Trives e O Bolo. 1982- 1994

Usarei as seguintes abreviaturas: na primeira columna Com (comestible) e ¿? (dubidosa); na segunda Tóx (tóxico), T (tóxico), M (mortal), ¿-? (dubidosa); X marca os cogomelos que, aínda sendo comestibles, poden ser perigosos ou que poden ser comestibles como ovos pero non cando xa están abertos; finalmente, na última columna, V (Valdeorras), T (Trives), B (O Bolo)

Com	Tóx	NOME CIENTÍFICO	NOME GALEGO	ZONA
			Fungo O amigo dos fungos, envita a comelos non a collelos. Dun erro faise un enterro. Recordar e saber hai que ter, se fungos queres comer. Se fungos queres comer, prudencia e experiencia tes que ter. Fungos que non has de coller, déixaos crecer. Fungo bo, pronto deixa de selo. Cando queiras comer fungos, acórdate dos difuntos. O fungo que che mereza dúbida, rexeitalo sin atariñar. Cos fungos, nin dudar nin acertar, o saber tenchos que aconsellar. O peor do erro é o enterro. Cando fales de fungos, fala dos malos e non terás pleitos cos aconsellados. Falar pouco e mal, se de fungos tes que /falar. Fungos regalados, con discreción tiralos. Se queres morrer, a cegas fungos coller. Non envites a fungos, a parentes nin amigos. Vale máis fungo perdido que comido. Non lle des a gato a probar, o que a ti te pode envenenar. Máis vale o medo que poño, que o conocemento que tes. O que recolle sin sementar, de fungos hase fartar. Fungo taniscado, o que o fixo non o conta por estar amortaxado. Non hai fungo bon nin malo, todos os fixo Deus para o seu traballo. Carcaxía fungos cría, o vento os arrepía.  Non hai fungo ruín que non asemelle a un bon. Fungo taniscado, xa rexeitado. Cando encontra fungos, o máis amigo engana. Non hai fungo malo, se sabes pra qué usalo. Non aconselles de fungos no mes de difuntos. Co fungo sanou ou estoupou, se non, antes o tirou. Se queres o teu marido matar, dálle fungos a fartar. A muller e o cugumelo, tu tes que escollelo. O bon fungo o demo o leve e do malo se farte. Cando o sete ira se abraña, algo apaña. En tempo de fungos, os amigos non van ó monte xuntos. Os fungos has de mirar e non sempre has acertar. Inda non, xa pasou, contestáronlle ó que por fungos preguntou. Duro é non ter que come,r pera fartarse de fungos, pra morrer.
			Cogumelo Veñan os cugumelos ó cesto, pero non mestos. Comer o cugumelo con aprensión faiche dano aunque sexa bon .Cogumelos murciados, xa rexeitados. O que dá consellos de cugumelos, que os dea para non camelos. Cugumelos calquera os atopa; os bos, o bon conocedor. O que sabe buscar, cugumelos ha de atopar. O que de cugumelos se farta, non lle ten medo á morte. Os cugumelos moito hai que conocelos pracamelos. Non lle preguntes de onde vén, se no cesto trae cugumelos ou mel .Moito tes que saber para cugumelos comer.
			Corro de bruxas Redromeira, lar da meiga e da bruxa feiticeira.
			Cravo da nogueira Cravos da nogueira dan cagaleira; os dechoupo, boa xeira.
			Fungo do engano Fungo do engano, recórdano ó cabo do ano.
			Mourón A chuvia da semana da Ascensión cría no centeo mourón.
			Ovo de bubela De ovo de bubela a prato de feiticeira.
			Ovo de pega De ovo de pega a prato de meiga.
			Pan do demo Ó pan do demo e ó pan de broa non lle haique facer carantoñas.
			Morrón Morrón no patacal a todo o pobo fai mal.
Com		Agaricus arvensis	Bola de neve	VBT
		Agaricus augustus	Bola de neve con lá
		Agaricus bisporus	Champiñón
Com		Agaricus bitorquis	Cogumelo das rapadoiras	TB
Com		Agaricus campestris	Fungo dos lameiros	VBT
		Agaricus macrosSporus	Bola de neve dentada
Com		Agaricus silvaticus	Bola de neve do bosque	T
	T	Agaricus xanthoderma	Bola de neve mareleante	VBT
Com		Agrocybe aegerita	Cogumelo dos choupos	VBT
-	-	Agrocybe dura	Fungo xesta	T
Com		Albatrellus pescaprae	Pesuño	V
Com		Aleuria aurantia	Cunco anaranxado	VBT
Com		Amanita caesaria	Raíña Raiña nacida ó pe dos camiños descobre a todos os seus veciños.	V
¿-?	¿-?	Amanita cetrina	Francesiña	VBT
Com	¿-?	Amanita crocea	Cacaforra sin anel	VT
	T	Amanita gemmata	Cacaforra dourada	VBT
	T	Amanita muscaria	Rebentabois. Brincabois. Atolamoscas Fungo pintarraxado, atola as moscas e mais o gando.	VBT
	T	Amanita muscaria v. aureola	Rebentabois. Brincabois	T
	M	Amanita pantherina	Cacaforra marxa	VBT
	M	Amanita phalloides	Cacaforra da morte Unha cacaforra no cesto fae perder o resto .Quen erra coas cacaforras pronto lle chega a hora. Cacaforra comida, nin herba nin manciña	VBT
	M	Amanita phalloides var. blanca	Cacaforra branca	V
		Amanita rubescens	Cacaforra viñosa
	M	Amanita verna	Cacaforra branca	T
Com	¿-?	Armillariella mellia	Palote da madeira	VBT
--	--	Astraeus hygrometricus	Estrela do tempo. Estrela nubeira	VBT
--	--	Auricularia mesenterica	Baxola	VBT
--	--	Auriscalpium vulgare	Irto das piñas	VT
--	--	Bjerkandera adusta	Orellón das cascas	VBT
Com		Boletus aerius	Madeirudo.Cogordo.Andoa.Andoa castaña Setembro mollado, cogordo no castaño. Cogordo do carballiño, canto máis zoncho, máis fino.	VBT
Com		Boletus appendiculatus	Madeirudo. Esqueiro. Bolouro	VBT
Com		Boletus edules	Madeirudo. Cogordo. Andoa. Alboxo	VBT
Com	¿-?	Boletus erythopus	Madeirudo de pé vermello. Andoa roxa	VBT
		Boletus junquilleus	Madeirudo das sobreiras
Com	¿-?	Boletus luridus	Madeirudo das sogras	VBT
Com		Boletus pinophilus	Madeirudo Polo souto a modiño allear, se madeirudosqueres atopar. Fungo repoludo, ou cogordo ou madeirudo.	VBT
Com	¿-?	Boletus queletti	Madeirudo das sogras	BT
Com		Boletus regius	Madeirudo	T
Com		Boletus reticulatus	Madeirudo do vran. Cogordo. Pachán	VBT
--	--	Boletus strobilaceus	Andoa peluda	T
Com	¿-?	Boletus versicolor	Madeirudo. Cogordo	B
Com	¿-?	Bovista plumbea	Fungo do sapo. Peido de lobo	VBT
--	--	Calocera cornea	Corno das cachopas	VBT
		Calocera viscosa	Corno das cachopas
Com		Calvatia excipuliformis	Falopo dos curandeiros	V
Com		Calvatia utriformis	Fungato. Falopo dos curandeiros. Pan queixo Pingoles, pingoles está pingando; fungoles, fungoles está fungando; se pingoles, pingoles non pingara, fungoles, fungales non fungaba.Esta é unha adiviña de nunca acabar, porque, se un responde que é a pinga de auga que cae nun fungo (Calvatia, Lycoperdon, Geastrum ou outros) e que provoca que este ceibe as esporas, que é a resposta correcta, o interlocutor pode dicir que non; e, se outro di que é o ourizo da castaña que lle cae enriba ó xabarín, tamén pode dicir que non; e, se di que é a pinga de graxa de cura-los chorizos que lle cae enriba ó gato, aínda pode esixir máis respostas alternativas.	VBT
Com		Camarophyllus niveos	Pan de aligacha	BT
Com		Cantharellus cibarius	Cacafina. Cacaviña. Pandecabra. Pan chica. Perrachica. Carne de pita A cabra cega, as cacafinas come primeira. A boa cacafina ata a cabra cega a encontra. As cacafinas que comen as cabras, recollelas ás agachadas.	VBT
Com		Cantharellus cinereus	Cacafina. Panchica Se ques ter bandullo de preñada, come panchica e castaña. Panchicas e pan quente fan doer o ventre. A castaña e a panchica fan estoupar a tripa.	VBT
Com		Cantharellus lutescens	Pan chica. Trompeta amarela	VBT
Com		Cantharellus tubaeformis	Pan chica. Trompeta con pregues	VBT
		Chalciporus viviratus	Madeirudo fel	VBT
--	--	Chelvmenia fimicola	Pencadas da bosta	VBT
		Chlorophyllum molybdites	Choupín verdoso
Com		Chrogomphus rutilus	Choupín babuxa	VBT
Com	¿-?	Clathrus ruber	Ovo das meigas	VBT
-	-	Clavaria fumosa	Encrestada	VBT
		Clavariadelphus ligula	Moca
		Clavariadelphus pistillaris	Moca. Xardolo
Com	¿-?	Clavariadelphus trucatus	Moca. Mazola. Xardolo	VBT
-	-	Clavulina cineria	Ciru cinsu	VBT
Com		Clavulina rugosa	Ciro	VBT
		Clitocybe alexandri	Fungo con coroa
-	-	Clitocybe clavives	Cravo dos piñeiros	T
Com		Clitocybe geotropa	Fungo funil Fungo fonil, nin pra ti nin pra min.	VBT
Com		Clitocybe maxima	Fune:o funil. Pomba	VBT
		Clitocybe nebularis	Aborrallado
Com		Clitocybe odora	Chorume. Choupín fiollo	VBT
Com		Clitopilos prunulus	Fariñeira	VT
-	-	Collybia fusives	Fuso dos castiñeiros	VBT
Com	¿-?	Coprinus atramentarius	Fungo das sogras. Fungo das meigas.	VBT
Com		Coprinus comatus	Pucho de meie:as. Piocán. Matacandil	VBT
-	-	Coprinus disseminatus	Panligacha	VBT
-	-	Coprinus domesticus	Fungo dos pendellos	VBT
-	-	Coprinus micaceus	Pucho das cañotas	VBT
-	-	Coprinus phlyctidosporus	Pucho	T
-	-	Coprinus picaceus	Pucho de pega. Prato de meiga. Pega	VBT
-	-	Coprobia granulata	Penca da bosta. Lentella do esterco	VBT
		Cortinarius praestans	Pel de castaña
Com		Cratarellus cornucopioides	Trompeta dos mortos	VBT
-	-	Crepidotus mollis	Niñal. Oveiro. Dedaleira	VBT
-	-	Crevidotus variabilis	Roseta dos e:uizos	VBT
-	-	Crucibulum laeve	Niñal. Oveiro. Escriño	VBT
-	-	Cvathus olla	Niñal. Oveiro. Dedaleira	VBT
-	-	Cvathus striatus	Oveiro. Dedil	VBT
		Daedalea Quercina	Fune:o lebirinto	VT
		Daldinia concentrica	Ril	V
-	-	Diatrvve disciformis	Penca da faia	T
Com		Discina perlata	Cunco	VT
-	-	Entoloma incanum	Pe averdecado	VBT
	M	Entoloma lividum	Enganosa	V
Com		Fistulina hepatica	Fígado. Lingua de boi. Asadura. Este é un dos cogomelos que se comía e come en cru. Os cazadores, pastores e os desaparecidos carboeiros mondábana ecomíana en anacos pequenos e ben masticados cando tiñan sede. Cando as caracochas empezan a pingar, os figados podes atopar. Cando os castiñeiros vellos dan as súas primeiras castañas é fácil atopar estes cogomelos.	VBT
-	-	Fames fomentarias	Caripocha. Esca	VBT
-	-	Fomitopsis pinicula	Caripocha dos piñeiros	VT
-	-	Fuligo cinario	Moco dos cascarolos. Mucus das coscas	VBT
-	-	Fuligo septico	Ovas de sapo	V
		Fuserium sp (Choremia)	Choremia
-	-	Ganoderma applanatum	Caripocha. Esca	VBT
-	-	Ganoderma lucidum	Paipa	VBT
-	-	Geastrum campestre	Estreliña	VBT
-	-	Geastrum nanum	Estreliña. Estrela zanicouca	V
-	-	Geastrum pectinatun	Estreliña. Estrela con pescozo	T
-	-	Geastrum quadrifidum	Estreliña catro pés
-	-	Geastrum striatum	Estreliña	VBT
-	-	Geastrum triplex	Estrela babeiro
Com		Gomphidios maculatus	Choupín dos felgos	VBT
-	-	Gymnopilos svectabilis	Fungo mergurento dos tacóns	VBT
Com	X	Gvromitra esculenta	Bonete	T
Com		Gyroporus cvanescens	Andoa azul	VT
		Hapalopilus nidulans	Bosta dos ramallos.
Com	X	Helvella acetabulum	Cunco alorzo	V
		Helvella costifera.	Cunco con costelas.
Com	X	He/vella crisva	Orellón do inverno. Orella de gato	VBT
-	-	Helvella fusco	Orellón (pI. orellós) Orellós, cuncas e patorras, escáldaos pra que non morras. Isto quere dicir que xa se sabe de antigo que hai que tira-la primeira auga destes cogomelos, xa que en cru son tóxicos.	V
Com	X	Helvella lacunosa	Orellón do outono. Orellón mouro	VBT
Com	X	Helvella monachela	Orellón da raña.Puchos dos frades. Orelleiro Abeiro con abidueiras enchen o canastral de orelleiros.	VBT
-	-	Helvella queletii	Orellón das caleiras	V
		Helvella sulcata	Orellón.
		Hydnum repandum	Lingua
		Hydnum rufescens	Lingua marela
		Hygrophorosis aurentiaca	Falsa cacafina. Falsa cacaviña	VBT
Com		Hygrophorus limacinus	Limago	VBT
-	-	Inonotus dryadeus	Chancro dos carballos	VTB
-	T	Inonotus hispidus	Chancro das mazaeras/pumaregas	VTB
Com		Krombholziella negrescens	Madeirudo dos coores	VT
		Krombholziella scabra	Ala de mosca	VTB
Com		Kuehneromyces mutabilis	Pucho dos umeiros	VT
-	-	Lactarius aurentiacus	Latouro	VTB
-	-	Lactarius chrysorrheus	Latouro	VTB
-	-	Lactarius cistophilus	Leitarego do xaral. Leitarego das estevas	V
?	X	Lactarius contraversus	Leitarego dos choupos	VTB
Com		Lactarius deliciosus	Fungo da muña. Carneira. Latouro. Cásate con il, se che deixa o anel. Este cogomelo córtase polo pé e o corte debete-la forma dun anel. Se se coloca sobre aman este corte deixa o seu lac tes , un anelmarcado, sinal este de que é un lactarius deliciosus comestible. En tempo e no mesmo lugar, fungos damuña has atopar. Á beira do pino, o fungo da muña é veciño. O que fungos da muña quere encontrar, cedo no piñeiro estará, pasiño a pasiño pisará e despaciño olleará. Sombra de lateiro, fungos da muña no abeiro.É un acerto, pois á sombra de todo piñeiro novo é fácil atopa-lo devandito cogomelo. O curioso é que actualmente case ninguén usa en galego o termo"lateiro" . Candose consomen estes lactarius deliciosus a micción soe tomar unha cor avermellada, sinal de que os riles funcionan ben. Ollo á mexada, se fungos da muña van na empanada. Dise por Valdeorras, curándose en saúde e para que ninguén se asuste ó ve-los ouriños.	VTB
		Lactarius fuliginosus	Latouro
-	-	Lactarius piperatus	Pimenteiro	VTB
-	-	Lactarius Quietus	Leitarego	VTB
Com		Lactarius salmomicolor	Carneira	T
Com		Lactarius samguifluis	Carneira	T
		Lactarius subsericatus	Latouro
	T	Lactarius torminosus	Falsa carneira	VTB
-	-	Lactarius villerreus	Leitarego	T
	T	Lactatius blumii	Falso nízcaro. Falsa carneira	VTB
		Laetipotus sulphureus	Carne de pita
Com		Langermannia gigantea	Bomba	T
Com		Lentinellus cochleatus	Ostra anisada	T
-	-	Leocorpus fragilis	Ovo de sapo	VTB
-	-	Leotia lubrica	Limáchega. Lesma	VTB
¿?	?	Lepiota acutesquamosa	Choupín fedento	VTB
	M	Lepiota brunnio-incarnata	Fol de veleno Choupín pequeno, fol de veneno.	VT
-	-	Lepiota clvpeolaria	Pé azul. Nazarena.	T
		Leviota gracilenta	Choupín lampizo
Com	¿-?	Lepiota ignivolvata	Choupín de montaña	VT
Com		Levista inversa	Funil das carballeiras	VTB
Com		Lepista luscina	Funil manchado	T
Com		Levista nubulares	Aborrallado	VTB
Com		Lepista nuda	Pé azul. Nazarena	VTB
-	-	Licogala evidendrom	Verruguenta	VTB
Com	X	Leucoagaricus pudicus	Choupín branco. Campocha	VTB
Com		Leucopaxillus candidus	Funil dos lameiros	T
Com	X	Lvcoperdon foetidun	Fungo do sapo. Bufo de vella	VTB
-	-	Lycoperdon mammiforme	Fungacho. Peido de lobo. Meniño encetado, auga da fonte e po deveido de lobo.	VTB
Com	X	Lvcoperdon molle	Fungo dos manciñeiros. Fungo do sapo	VTB
Com	X	Lvcoverdon verlatum	Peido de lobo. Fungacho	VTB
Com		Lvophvllum decastes	Tortullo apiñado	VT
Com		Macrolepiota mostoidea	Frade. Matacandís. Puchodosapo. Cogordo. Toupela. Frade esmoleiro xa dixo misa e recorreutodo o sendeiro. O frade non dixo misa.	VTB
Com		Macrolepiota excoriota	Calaza. Cerrota. Coco melo. Cachote	VTB
Com		Macrolepiota konradii	Choupiño lampo.Toupela. Cachote. Matacandís. Zarrota. Roco. Zarrota zarroteira, dime onde está a túa compañeira. Zarrota zarroteira, en que mollas están as túas compañeiras.	VTB
Com		Macrolepiota procera	Monxo. Frade. Roco. Palote. Choupín. Cogordo. Toupela. Zarrota. É o fungo que máis nomes ten en galego (máis de cincuenta). É o cogomelo máis popular e máis buscado tanto en Valdeorras coma en Trives e no Bolo. Cando alguén o atopa canta: Choupín choupiñeiro, dime onde está o teu compañeiro ou Zarrota zarroteira, dime ónde está a túa compañeira. Taboada Chivite dá a seguinte variante: Choupin, choupiñeiro, onde eslá leu compañeiro? E explica que cogordón, choupin, couqueiro son "Selas que aparecen junlas H. (TABOADA CHIVITE, Xesús (2000): "Refraneiro galego" en Cadernos de Fraseoloxia Galega 2,2000,28). Os palotes do rebusco teñen dobre gusto. Este dito refírese a que uns días despois das vendimas se permitía que quen quixera fose rebuscar as uvas que quedaban nas viñas e se, ademais das uvas, atopaban palotes as atisfacción era dobre. Chourizos a espeto, choupís na tixola, viño no cubeto e pan de broa fan amigos a todas horas. O que atopa un choupín, rebusca para encontrar outro. Choupín, choupiñeiro, di do teu compañeiro; que che dou unha cadela pra que merques un sombreiro. Choupín, choupiñeiro dime donde está o teu compañeiro.	VTB
Com		Macrolepiota rhacodes	Calaza. Cocomelo. Choupiño. Rouquiño. Choupín torgallo Choupín torgallo, á tixola con beluga e allo. Esta é unha das moitas formas de preparalos.	VTB
		Macrolepiota venenata	Choupín. A macrolepiota venenata é coñecida por Santigoso, Soulecín e Vales, aínda que é escasa xa que non sae tódolos anos. Xa polo 1953 dicían: Sete nun pé, choupín malo é.
	T	Marasmius collinus	Falsa sendeiriña	VT
Com		Marasmius oreades	Sendeiriña. Cacavainas As sendeiriñas son pequeniñas pero enchen o cesto axiña.	VTB
-	-	Marivilus giganteus	Caripocha xigante. Alborelle xigante	VT
-	-	Melestiza miniata	Lentella das conetas	V
Com		Mitrophora hydrida	Pontorra dedil	V
		Morchella conica var. Costata	Pantorra. Fungo da coresma
		Morchella conica var. deliciosa	Pantorra. Fungo da corresma
		Morchella conica var. distans	Pantorra de pé longo
Com	X	Morchella deliciosa	Pantorra. Seta do coresma. Cagarría	VTB
		Morchella deliciosa var. valdeorensis	Pantorra As pantorras sonche de Valdeorras. Con pantorras e pantrigo, o pastor quita a fame e o arrepío. Sol e auga de abril, pantorra e caracol hanche sair.	V
		Morchella hortensis	Pantorra pelexa
Com	X	Morchella rotunda	Pantorra. Seta da coresma. Cagarría	T
		Morchella valdeorrens is	Pantorra. Seta da coresma. Cagarría
-	-	Mvcena sevnii	Pucho das piñas	VTB
		Omvhalotus olearius.	Cogumelo vacalume
		Panaeolus papilionaceus	Choupís dos cagallóns
-	-	Panaeolus semiovata	Choupís dos cae:allóns	VTB
-	-	Panaeolus sfhinctrinus	Choupín da bula	VTB
		Panaeolus subbalteatus.	Cogumelo dos esterqueiros
-	-	Panus rudis	Chapeo de pana. Alborelle coiracho	VTB
-	-	Paxillus atrotomentosus	Alborelle de polainas	VTB
	M	Paxillus involutus	Orellagacha dos castiñeiros	VTB
Com	X	Paxina acetabulum	Cunco	V
-	-	Paxina leucomelas	Alferga	VT
Com		Peckiella lateritia	Carneira caleada. Caleada	VTB
Com	¿-?	Pez iza badia	Cunco	VTB
Com	¿-?	Peziza badioconfusa	Cunco	T
-	-	Pez iza praetervisa	Cunco das rozas	VTB
-	-	Peziza revanda	Cunco das corredoiras	VTB
-	-	Pez iza varia	Cunco	V
-	-	Phaeolus schweinitzii	Alborelle fonxe	VTB
Com	¿-?	Phallus hadriani	Carallo de ovos rosas	VTB
Com	¿-?	Phallus impudicus	Carallo Que carallo é, que fede que alcatrea.	VTB
-	-	Phelledon niger	Lingua	T
		Phellinus negricans	Alborelle das carballeiras. Carrocha Bencedeira con carrocha,en San Xuan trasnoita.	V,TB
-	-	Pholiota aurivella	Fungo das choupeiras	VT
-	-	Pholiota destruens	Alborelle	VT
-	-	Piptoporus betulinus	Cipocha dos bidueiros. Bido de San Xoán	VTB
Com	¿-?	Pisolithus arhizus	Patacas das meie:as	VTB
Com		Pleurotus ostreatus	Ostras dos negrillos. Alborelle	VT
Com	¿-?	Pleurotus ostreatus v. Colubinus	Ostra	VT
-	-	Plutius atromarginatus	Alborelle dos piñeiros	V
		Psilocybe semilanceata.	Fungo do demo.
-	-	Pyromema domesticum	Costrado das queimas	VTB
-	-	Resuvintcus silvanus	Roseta	VTB
-	-	Rhodotus palmatus	Alborelle visgo. Visgo dos negrillos	V
Com		Rhozovogon roseolos	Feixo	VTB
Com		Russula aurata	Netorra raíña	V
Com		Russula cvanoxanta	Netorra das carballeiras	VTB
Com	i.- ?	Russula delica	Netorra terrosa dos soutos	VTB
	T	Russula emetica	Netorra proer	VTB
-	-	Russula nigricans	Netorra moura	VT
-	-	Russula sanguinia	Netorra sane:ue	VTB
-	-	Russula sorodia	Netorra Netorra do carballo, por ela o crego perdeo rosario. Netorra acelme, que non cha coma o verme. Os cregos e as lesmas das netorras fan festas. Tremer, netorras: aí vos vén a negrura deles mas e curas.	VT
Com		Russula virescens	Netorra dos cregos	VTB
-	-	Rutstroemia echinophila	Alborello dos ourizos	VTB
-	-	Sarcodon colosseum	Lingua xigante	T
Com	i.- ?	Sarcodon imbricatus	Lingua de boi mouro	VTB
-	-	Sarcodon scabrosus	Lingua marela	T
Com	¿-?	Sarcoscypha coccinea	Fror dos garabullos	VTB
		Sarcosphaera coronaria	Cunco
Com	M	Sarcosphaera crassa	Cunco estrelado	V
-	-	Schizophyllum commune	Rosetas	VTB
-	-	Scleroderma citrinum	Feixo do demo	VTB
-	-	Scleroderma polyrhizum	Fungacho dos curandeiros	VTB
-	-	Scleroderma verrucosum	Baloca das meigas	VTB
Com		Sparassis crispa	Colifrol do monte	T
-	-	Sphaerobolus stellatus	Estralique das pinas	VTB
-	-	Strobilomyces strobilaceos	Madeirudo pina. Andoa peluda	T
-	-	Stropharia semiglobata	Ovos dos cagallos	VTB
Com		Suillus bellinii	Madeirudo da muña	VTB
Com		Suillus bovinus	Andoa miúda	VTB
Com		Suillus collinitus	Madeirudo amarelo	VTB
-	-	Suillus flavidus	Madeirudo de anel	T
Com		Suillus granulatus	Andoa de e:raos	VT
Com		Suillus luteus	Madeirudo con anel	VT
-	-	Thelephora terrestris	Roseta da terra	VTB
-	-	Trametes gibbosa	Alborelle	VTB
-	-	Trametes hirsuta	Alborelle peluda	VTB
-	-	Trametes versicolor	Alborelle de cores	VTB
-	-	Tremella mesenterica	Merexos das ramalleiras	VTB
-	-	Tricholoma albobrunneum	Tortullo Tortullo xabrón non é bon. Tortullo, nin pola boca nin polo cu.	VT
Com	-	Tricholoma auratum	Tortullo dos cabaleiros	TB
Com	-	Tricholoma columbetta	Tortullo branco	VTB
Com	-	Tricholoma equestre	Tortullo dos cabaleiros	VTB
Com	-	Tricholoma orirubens	Tortullo xaspeado	V
Com	-	Tricholoma sulphureum	Enxofre. Tortullo fedento	VTB
Com	-	Tricholoma terreum	Pel de rato	VTB
		Tricholoma ustaloides.	Tortullo
-	-	Tricholoma viridifucatum	Tortullo dos érbedos	V
-	-	Tricholomopsis rutilans	Alborelle	VTB
-	-	Tylopilos felleus	Madeirudo fel. Cogordo margurento	TB
Com	-	Volvariella bombycina	Ovo das meigas	VTB
-	-	Volvaiella volvacea	Cacaforra dos lindeiros	VTB
Com	-	Xerocomus badius	Madeirudo Castaño	TB
-	-	Xylaria hypoxylon	Mans en pena	VTB